YA ANHTE GARA DE (View generated via negative elements)

Kachin Manao Shadung

YA ANHTE GARA DE (1)

Ya hkyak hkyak na Mungdan a mung masa-hpyen masa, simsa lam gawgap maka, Panglong Ga shaka shingnip shingna ni hkawng mat wa ai ten hte, anhte a kata e mung aten masa kanggam htawt, woi awn ningbaw tingnyang shamawt wa ai hte rau, Kachin mung shawa a myit su myitrawt lam mung sharaw wan e kalip hkrum ai maling daw zawn rai wa ai maka sat lawat ni a lapran e,”Ya Anhte Gara De? ngu ai ga san hpe htai yu ra sai ten ngu mu nngai. Ndai lam hpe htai yu ai lam hta mabyin labau hte matut nga ai lawnglam ramdaw ni hpe “hpya ayai, hpyan kahpyen nhtawm dinglik dinglun htai lai yu ai lam” (critical analysis) galaw ra nga mali ai. Negative side hpe grau manat let jawm yu mai nga ai.

1. LABAU HKRINGHTAWNG A SHINGNIP SHINGNA

Jaiwa-Dumsa ni hkau ai hta, anhte gaw kanu langai kawa langai kaw na yu hkrat wa ai Chyurum Wunpawng sha ni re ngu ai lachyum mu lu ai gaw dai ni na Kachin Ethnic politics or ethno-nationalism a matu runu hte zawsi rai nga ai. Ndai hpe n gawn nsawn galaw ai hte rau Kachin a ethno-national politics gaw tribe politics madang de nhtangchyung rai mat nna Kachin State ngu ai mung masa lamu ga hpe madu lu na qualification mung namnak grit nem wa mai nga ai.

Shingrai yang, anhte a labau hta “teng sha myithkrum makai hkak ai” sakse nga saga ni? Mabyin lam loi mi hpe myit yu mai ai.

Anhte a n gup maumwi hta “Jahku Numshe” lahkawng nga ai. Langai mi gaw maumwi hta tsun hkai ai Jshku Numshe rai nna, kaga langai mi gaw Putao, N-ga Ga lai ai kaw dai ni du hkra mu lu ai Jahku Nimshe rai nga ai( ngai na sa du sai). Ahkyak ai gaw ndai Jahku Numshe gaw myithkrum ai lachyum kun? Bra mat ai lachyum shapraw ai kun? ngu ai rai nga ai. “Numshe” gaw lam numshe, lam kaba kaw nna karan pru mat ai lam kaji hpe tsun nga ai. Dai majaw Jahku Numshe ngu ai gaw hkrum zup ai lachyum hta, bra ayai mat ai lachyum sama hpe mahtang madi ya ai zawn rai nga ai.

Nga pra mung masa hkrang mung, Du magam ni gaw tinang a laksan lamu ga e daru magam shadip jahpang manat ai hkrang hpe rusai zinghkri hte mayu-dama-hpunau ngu ai hkusat masa e asak jahkrung ya ai lam rai nga ai. N-gun kahkyin nna langai sha re hku nga ai labau nmu lu ai.

Dai majaw, myithkrum mang rum lam maga hku yu yang, dai ni tsun shawu ai zawn ta tut hta myitmang shabawn lai wa sai labau sakse gaw nmu lu nga ai. Dai majaw she, Jiwa ni gaw “Marai masum myithkrum yang panglai nawng htawk dang ai” ngu tsun da nga ai. Marai masum myit hkrum na n re, n loi, ai majaw, marai masum myithkrum ai shani panglai nawng hpe lu htawk kau na tsun nga ai. Kaja wa gaw marai masum hte sha panglai hpe htawk dang ai baw nrai nga ai. Marai masum galoi myit hkrum lu na nte majaw nmai byin ai lam lahkawng hpe matut tawn da ai lam rai nga ai. Ndai gaw jiwa ni shanhte a ta tut asak hkrung ai mabyin kaw na pru wa ai ga (saying) rai nga ai. Myit shapraw la ai (abstract) nrai nga ai.

Anhte myit hkrum mang rum ai amyu ngu ai gaw lachyum hku tek manat shagreng ra ai lam rai nga tim, labau hta gaw lahta na ga malai raw sha rai nga ai. Dai ni mung myitmang shabawn yak ai hkringhtawng a ningtuk balen bai nsa ja wa nga ai.

Nkau mi gaw, u li la nna hpang mayat shangun nhtawm hpang de du hkra, u shan matut manoi sha lu na myit let shakut mayu nga yang, nkau mi gaw u kanu hpe ya jang sat kau, u shan hoe kalang dat shadu shama sha kau nna hpang e gaw mau pahke dum na hku galaw mayu nga ai. Nkau mi bai rai jang, manang wa gran tawn ai mung masa a shingwang kata e shim lum dum ai majaw, lahta na gara hpe mung myit nlawm shajang ma ai sha n-ga, Shanglawt ni hpe pyi Asuya Hpyendap wa tsun ai hpe lawan hkapla kau shangun mayu nga ma ai, ngu yang shut na zawn nnawn ai.

Ndai lam ni a majaw, anhte a lam shaga wa ai shalou, nkau mi “No” ngu ai hpe nkau mi “Yes”; nkau mi “Yes” ngu ai hpe ngam ai ni “No” bai ngu na masa lachyum leng wa nga ai. Ndai zawn re lam gaw anhte a kata kaw “Self-contradiction/ Self-Negation) byin nga ai lachyum nan rai nga ai. Ndai hku sha arai nga yang amhte gara de mung nsit lu na ga ai. Jahku numshe hpe “Jahku numzup” n shatai lu ai rai yang, anhte law law wa bang kau saga ai asak, aprat, dinghku arang hka wa ya na gaw kadai wa rai na? Aten chyinghkraw galu ai hte rau, ndai zawn gangdun gangjen byin ai “Self-contradicted politics” kata e amyat htuk sha mat ai ni hpe mara shangun tim, shi lu la kau sai dinghkrai wunli gaw shi a matu gaw awmdawm namchyim hpa she rai mat na ga lahtum nshut rai nga ai!

Lahta e tsun jahta ai lam ni yawng hpe gumhpawn dat yu ai shaloi, mahtai langai sha de myitmang shabawn let sa wa na yak ai lachyum sakse rai nga ai. “Myit ai lam n bung ai” ai gaw dingbai dingna kaba rai nga mali ai. Hpa majaw wa “myit ai lam n bung hkraw a ta?” Myit ai lam nbung mat ai lam ( Jahku NUMSHE) a shingdu e wushoi jum tek ai lawnglam ni (why/reason) mung wa shakap shai hkrai law la nga ai. Hpa majaw myit ai lam nbung hkraw ai hpe laksan bai hkrawk sawk ra ai ( research area) kaba langai mi mung rai nga mali ai.

Shing nga jang, ya Anhte Gara de, kaning rai sa na ga ta?

YA ANHTE GARA DE (2)

(Sharaw a hpang Hkan galai nmai)

Shawng na laika hta, anhte amyu ni myitmang shabawn, myithkrum ai labau sakse nnga ai, ngu ai maga shanang let tsun lai wa ni ai. Madung gaw myit nhkrum hkraw ai, myit hkrum yak ai, myit ai lam nbung hkraw ai lam hpe tsun ai rai nga ai. Ahpraw nsam hpe mu na matu achyang shing nrai, ahpraw nre nsam hpe mung yu shalawm ra nga ai.

Myitmang hkrum lam (solidarity) ngu ai gaw lamu de nna hkrat ai baw nrai; ma chyangai zawn rai atawng apa shangai pru wa ai baw mung nrai nga ai. Shinggyim masha ni a lapran e “gawgap la ra ai” bawhpan rai nga ai. Myithkrum mangrum ra ai lawnglam rudi hta hkan nna nbung hkat ai shinggyim masha ni, amyu rusai ni, bawsang ni, amyu mungdan ni gaw yaw shada ai pandung langai (Common Goal) a matu myitmang shabawn racwa ai lachyum rai nga ai. Ndai zawn nbung hkat ai ni myitmang shabawn let, langai sha tai ai shaloi, nsam langai, bawhpan langai ngu ai “Uniformity”; Myen mung jawngma labu atsit palawng hpraw hkrai dem re ai masa nre hpe myit dum ra nga ai. Ndai hku tsun ai majaw anhte Wunpawng Myusha ni a lam hpe grau masan sa ai hku myit let gawgap lu na zai mahkrun hpaw wa nga ai.

Winpawng amyu sha ni myit hkrum ga, ngu ai shaloi bawsang ni langai hte langai nbung hkat ai lawnglam ni hpra hpra lu da shajang ga ai hpe nmai malap ai zawn, dai dinghkrai rudi maka, lawnglam shagu hpe n-gawn nsawn nmai di nga ai. Dai ni yawng hpe nhten nmat hkra makawp maga mazing sumhting, hkungga la ra jahpu shareng sa wa ra nga ai. Dai hpe (agreement on disagreement) ngu tsun mai nga ai. Dai hku nna “Unity in diversity” ngu ai masa hpe anhte a Amyu sha ni kata kaw hkrang shapraw na rai nga mali ai. Bawsang ni gahkyin nna “amyu langai ngu ai mung masa hkrang” hpe gawgap shakut ai she rai nga ai. Common goal gaw “Amyusha mung masa” re majaw, bawsang mung masa nre ai zawn, rusai mung masa mung nrai nga ai. “Amyu sha mung msa” hpe “bawsang mung masa” or “rusai mung masa” hte wa ahkawk buklik shatsang dat ai hte rau, Kachin State ngu ai mung masa lamu ga (Political State) hpe pyi mai tat kau mai nga ai. “Kachin mung masa” ngu ai shaloi, bawsang yawng myitmang hkrum ai “Amyusha mung masa” (national politics)rai nga mali ai.

Bai bawsang atsang hpe lai kau da nna, “Kachin Amyusha Wuhpawng”(Kachin national community) ngu bungba batba masa hku bai myit yang, anhte dai ni awmdawm shanglawt mi ngu ngu, federal mungdaw mi ngu ngu, kaga wa e dip da ai kaw na lawt mayu let shakut nga ai ten, anhte a kata, Kachin Amyusha wuhpawng ni a kata, nawku hpung structure kata hkan e, dinghku kata, shada dip da, shingdang hkat ai, lachyen lahka, manu shayawm hkat, n gawn nsawn galaw hkat ai lam ni nbyin hkra sadi ra ai lam kaba nga mali ai. Kaga wa kaw awmdawm hpyi nna anhte shada lapran awmdawm njaw hkat ai rai yang, anhte a bungli gaw British kaw na shanglawt lu tim Myen bai dip kamyet ai “Sharaw a hpang Hkan galai” ai masa byin wa na rai nga ai.

Dai majaw, yakhkak la ai anhte a myithkrum lam hpe gawgap ai hta ahkyak kaba gaw ndai anhte a kata e awmdawm a namchyim hpe kalang dat hkrang shapraw ra ai lam nan rai nga mali ai. Kaga wa anhte hpe galaw ai lam hpe anhte shada lapran e nan bai galaw hkat ai masa ( Self-Contradiction) nbyin na gaw nachying wa ahkyak nga mali ai. Dai hku sa nga jang, “Sharaw a hpang Hkan galai” wa na shingran maka singnip shingna tai wa mai ai. Manang wa e jaw ai yubak hpe sit shakut ai hta shada jaw hkat ai yubak lit hpe hpya ayai kau na lit kaba lu nga ga ai nrai ni?

“Freedom from external elements and internal bondage must go hand in hand”.

Anhte kaning rai matut sa na?

(bai matut na)

YA ANHTE GARA DE (3)

(Nawku Hpung ni a Tsap Shara)

Anhte a shawnglam kaning rai, gara de sa wa na, ngu ai mahkrun mahkyen hta, Nawku a hkapla hkansa ai makam masa tsap shara, galaw ai lamang lam ni, hkawtsun ai mungga manaw, Chyum laika sharin hpawng, conference/seminar hte Chyum Jawng ni a Karai Masa tsap shara shingwang ni ahkyak nga mali ai.

Ndai shara ni gaw anhte a maru mayak hpe hparan lu ai makam masa hpe shapraw ra ai; dai hpe hkrang shapraw ra ai. IDPs Camps kaw sa nna Wenyi hkye la hkrum na re, jamjau hkam ga ngu yang, nabai makam masa sha arai na rai nga ai. Wenyi hkye la hkrum jang ram sai, hkumhkrang lam gaw n ahkyak ai ngu hkapla ai makam masa a prat gaw lai mat sai re.

Asha Dan Hkristan ni gaw Asha Hkristan tai let, Korea Hkristan, Miwa Hkristan, Kala Hkristan, de kata kaw pyi, amyu myu specific hku, e.g., Dalit, Minjung, Tribal, ngu rai, Hkristan makam a lachyum hpe tinang a laksan mung masa sut masa, htunghking hte nga pra masa ni gumhpawn ai ASAK HKRUNG MAKA hta lachyum htai la nna hkansa wa ai aten rai nga mali ai. Ndai hpe MCC, WCC hkrang hku matut ai Ecumenical nawku hpung ni yawng dum hprang ra ai lam kaba re.

Ndai lahta na masa hku, anhte mung “Kachin Hkristan” tai ra nga ai. Lachyum gaw anhte a mung masa, hpyen masa, labau maka hta anhte a ruyak bum hpe sit lu ai makam masa hpe anhte a shani shagu na asak hkrung mabyin kata kaw na gyin shalat la ra nga mali ai.

Majan a majaw mare htenza, hprawng ayai ra, nanghpam hte si htum wa, Hpakant ga e masha ni lani hte lani kaput si hkrum, IDPs ni grau grau jamjau wa nga ai kaw, Wenyi hkye la lam san san mungga sha tsun, Nawku hpung gaw mung masa hte hpa nseng ai nga nsen shapraw, ဧဝံေဂလိ sha hkaw shakut, anhte a ruyak lam hpe gaw mung masa re ngu koi mayu rai jang gaw, Kachin Wunpawng a Asak Salum rai nga ai Nawku Hpung gaw salum ana kap taw sai lachyum tai wa lu nga ai. “Myi pai” makam masa sha rai na sai.

Ndai kaw Chyum jawng ni a Karai masa tsap shara mung nachying ahkyak ngacai. Ga shadawn, Nye a kanu rudi KTC/ KTCS hpe mahkawn hta, Wunpawng Sha ni a Masin Salum Nawng Nang Chyum Jawng” ngu mahkawn da ga ai. Moi de gaw teng sha nan masin salum zawn tsap ya wa sai hpe mu lu ai. Dai ni ndai masin salum a Karai masa lam gaw anhte a daini na ruyak bum hpe sit kau lu na hta kade madang hku salum naw tai nga ai kun? ngu ai hpe duhkra bai yu dinglik ra nga mali ai. Matut nna “Wunpawng Sha ni a Masin Salum KTCS” tai nga na re ngu mung kam nga nngai.

Dai hte maren, kaga hkan na Chyum jawng ni mung dai zawn sha sa wa ra ai aten rai nga ai. Denomination hta hkan nna htingrai htingrat hkat yak ai Karai masa ni nga nga ai hpe ningdang nlu ai; raitim, yawng shinggyim masha hkrai re majaw, shinggyim lam hparan ai makam masa hpe myit wa jang yawng hkrum rum na mahkrun nga nga ai hpe makam masham ningbaw ningla ni myit hkawn let lam jawm tam mai nga ai ten rai mali ai.

2012 awmdawm ngu ai ga hkaw hpe nawku hpung kata de jashawn dat ai shani kaw nna 2018 March du hkra KBC gaw amyu sha lam hta nden ja ja tsap wa sai hpe dinglun, mara shagun, ladu lai ai hku mu ai ni law law nga tim, KBC gaw dai ten she teng sha Yesu a hpanghkan majing (true disciple of Jesus) tai sai re; KBC mung matut nna ndai madang hpe n shayawm kau na ahkyak nga mali ai (KBC a Karai masa hte seng ai hpe hpang daw laksan bai ka mara na nngai)

Nawku hpung ni nsen nbung, makam masa nbung ai hte amhte a myitmang shabawn lam mung zang ayai sai lachyum rai nga ai. Anhte a shawng lam a asak gaw Nawku Hpung kaw tai nga ai. Nawku hpung gaw “ahpraw” nha jang hkan hpraw, “Achyang” nga jang anhte a masha ni mung hkan chyang na rai nga ai. Ndai daram wa ahkyak shara hta nawku hpung ni tsap nga ai rai nga ai.

Asan tsun ga nga yang, “mung masa makam masa- political spirituality/theology” de sa wa ra ai hpe tsun nga nngai. Dai gaw kaga nrai, nhkru ntara lam (injustice) hpe Chyum Mungga hte madi madun sharing sharai ai Makam masa sha rai nga ai. Shut ai mu ninglen n sharai ai; kaja ai amu chye ninglen n galaw ai gaw Karai a yaw shada lam hte nhtan shai nga ai (Yaku 4:17).

Dai majaw, nawku hpung shagu anhte a lawt lam hta karum ya lu ai, ruyak bum hpe sit karum lu ai baw makam masa hpe hkrang shapraw sa wa na lit hpe nmai hprai nga ga ai law.

(bai matut na)

YA ANTHE GARA DE (4)

(Dinglun ai/ tsun madi hkat ai hpe hkamjan ra na ga ai)

Kawa the kasha dangrang hkat ma ai da. Kasha gaw tsun ai, “Awa, masha ni teng ai tsun yang, ga law ma ai”; Kawa bai than ai, “Ma e, teng ai tsun yang, kadai wa ga law na ta”; “ga law ma ai wa” ngu kasha bai shanangvtsun ai. Kawa gaw ma nang, teng ai she tsun yang kadai wa ga law na ta” ngu kawa mahtang daru ahkre ai nsen hte bai kasha hpe tsun shangap wu ai. Shaloi, Kasha bai tsun dat ai gaw, “Awa myi pai”! da, Kawa gaw kasha hpe shingna hte hkan shachyut kayet ai da. Hpa majaw nga yang, kawa gaw “myi pai” rai nga lu ai da.

Shingggyim masha law malawng gaw “teng sha byin ai lam” (reality) hpe madi madun tsun ya jang, hkam jan lu ai atsam nnga ai; grau nna, njaw ai lam, shut ai mabyin ni hpe shabrawng ya jang, shawu ya jang, masin pawt chye nga ai. Ndai mung shinggyim masha a shingra masa (nature) langai gaw rai nga ai. Bai, tinang nshut ai hpe shut ai hku tsun kajai ya jang, grau nna pawt chye nga ai. Tinang nshut ai hpe shut ai hku tsun ya ai majaw, tinang hta hpa sharin la na ngu ai hpe grau nna myit yu mai nga ai. Raitim, shinggyim masha law malawng gaw tinang lap mi a matu galaw ai hpe lam mangu hku tsun ya na ra ai law na ga ai. Dai majaw, “grai ram ai law” ngu tsun jang, tinang hkum hpe malap kau ai ni nga wa chye ai. Ndai lam ni mahkra gaw, ‘jaw ai, shut ai, byin ging ai, nbyin ging ai’ ngu ai ahkyak lam hpe mu lu na matu dingbai kau ya, myi bam kau ya ai lam ni rai nga ai.

Anhte kaw byin lai wa sai mabyin lahkawng hpe kadun dawk bai jahta na nngai. Kaga yaw shada ai lam hpa nnga ai; dinglun/ tsun madi hkat ai lam a lachyum hpe shaleng ai san san sha rai li ai. Ga shadawn langai mi gaw, moi Sarakaba Nngai Gam gaw shi nan jawng sara galaw nga ai jawng hpe dinglun lai wa sai. Ga hte dinglun ai sha nrai; shi ka ai laika ni hta mung, adan aleng nga, shara nkau mi hta masha mying gra gra nga ka bang ai du hkra galaw lai wa sai hpe shi a laika ni bai hti yang mu lu nga ai. Sara Nngai Gam a dinglai, ladu lai ai lam ni mung gaw nga sai hpe ngai yin la ya nngai. Raitim, shi madi madun ai lam madung gaw, shi galaw nga ai jawng gaw “Wunpawng sha ni a Masin Salum” nga ai the maren, Karai masa lam hta Wunpawng sha ni a mung masa mayak manghkang hpe hparan lu ai baw Karai Masa de sa ra ai” ngu ai hpe rudi shatai nna dinglu ai lam rai nga lu ai. Raitim, hpang jahtum Sara Nngai Gam gaw shi a jawng kaw nna poi kahtan mat wa ai ga de du mat sai hpe mu lu ai. Dinglun/tsun madi hkat ai htung lai hpe lang ai a akyu rai nga lu ai.

Bai, kaga langai mi gaw, Shanglawt Dap a lam rai nga ai. Moi de Ginjaw Komiti hpe nmai dinglun ai ngu ai aten nga lai wa sai lam chye lu ai. Shanglawt gaw KIO ngu ai Mung masa hkrang kata e, KIA ngu ai Hpyendap hpe lakung dawnu kaba hku tawn da tim, Hpyen hkrang mahtang grau n-gun ja ai hpe mu ai. Hpang jahtum, Kachin mung shawa yawng e madi shadaw aw law wa ai gaw, KIO a chyinghka hpaw nna, Mung shawa hte mahkra shawn wa ai ten kaw nna sha rai nga ai hpe anhte yawng chye ga ai; ndai aten e, dinglun ai lam, hpaji jaw ai lam, ni hpe Shanglawt mung ram daw hkap la, myit wa sai aten ngu mu lu nngai. Shanglawt dap kata na shut shai mat wa ai lam, gawng kya mat wa sai lam ni hpe Shanglawt ningbaw ningla ni a n-gup hte nan yin la, tsun shapraw wa ai lam ni gaw, kaja ai maka kumla kaba ni rai nga ai.

Dinglun ai hpe nhkam ai gaw, Gumshem magam myit jasat, lailen masa rai nga ai. Gumshen magam ni a lai gaw shanhte hpraw ai ngu yang, chyang tim, hpraw ra ai masa rai nga ai. Jaw ai, teng ai lam gaw shanhte kaw sha nga nga ai, ngu ai masa rai nga ai. Dai majaw, kaning re masa hpe mung, Win-Lose approach hku sha hparan shakut nna, Win-Win ngu ai mutuality masa hpe n-gawn nsawn di kau ma ai. Dai majaw, manghkang hparan ai shaloi mung, ‘nang gaw shut ndai, ngai sha jaw ai, dai majaw, ngai tsun ai hku rai jang, manghkang hparan ngut sai’ ngu ai ladat hpe lang nga ai. Ndai gaw dai ni manang wa anhte hpe lang ai sha nrai; anhte a kata kaw mung ndai masa byin taw nga ai shara ni nga jang, anhte a matu kumla nkaja nga ai.

Myi pai wa hpe “nang myi pai ndai” ngu jang pyi nhkap la lu ai rai yang, myi pai nre hpe “nang myi pai ndai” ngu ai ga hpe chye na lu na gaw yak la nga ai. Teng sha nga yang, myi lahkawng maga kaja nga ninglen, mu ging ai lam hpe nmu lu ai rai jang, “myi pai” sha nrai, “myi di (blind)” nan rai nga ai. Myi kaja wa hpe, “myi pai ndai” ngu ai a akyu gaw, mu ging ai, mu ang ai lam hpe mu lu hkra shakut wa Shangun lu nga ai. Raitim, dai hpe chye na hkap la lu ai atsam naw ra nga mali ai.

Dinglun hkam ai masa hpe bau la ging nga mali ai. Shada dinglun htai lai hkat nna, mahtai kaja shapraw la lu nga ai. Hpa majaw nga yang, dinglun ai majaw, “myi” law law nga ai hpe shapraw dan nga ai. Ndai myi law law hpe kahkyin dat jang she, anhte a lam hkum tsup ai mahtai pru na rai nga ai. Dai hte maren, labau mabyin ni mung, maga mi de na sha tsun ai lam hpe la yang Nhkum tsup nga ai; opposite view hpe mung la ra nga ai. Anhte a labau hta, ndai baw mabyin ni grai law nga ai; ga shadawn, Du Lahpai Naw Seng gumlang rawt ai hpe “lam dam ai” ngu mu ai ni anhte amyu kaw nga ai; raitim, maga mi de nna yu yang, shi gaw lam dam ai wa nrai; jaw ai hpe galaw ai wa rai nga ai. Ndai gaw ningmu, myi law law nga ai a sakse rai nga ai. Yak ai gaw, mabyin masa shagu hta akyu hkam sha ai ni nga ai zawn, akyu yawm hkrum ai ni nga nga ai; dai majaw, ningmu ni shai shajang ai hta, tsap shara du hkra shai mat wa ai rai nga ai.

Dai ni mung, anhte a lam hpe dinglun htai lai yu yang, tsang shara she rai nga ai. Anhte a kata yaw shada ai lam ni nbung nga ai; wuhpung shagu a tsap shara ni shai nga ai zawn, lu la hkamsha ai akyu ara ni mung nbung shajang nga ai; dai majaw, anhte a pangdung langai de sa wa ai hta, lani the lani n-gun ginyoi wa ai zawn, myit mada lam shingnip shingna sinmak sumwi ka-up magang wa ai zawn hkam sha nga ai.

Yehowa Karai Kasang Anhte a Awng Padang ngu marawn let, awmdawm hpe Karai Kasang jaw ya ai hku lama ngu yang, ndai lam hpe teng sha byin lu na re ngu kam sham ai anhte kaw marai kade nga na ga ai kun? anhte hkum anhte bai san dinglik yu ra ai; manang wa hpe sha dinglun ai nrai; madu hkum madu mung dinglu yu ra ai aten wa rai nga mali ai, ngu mu nngai law

Mahtai kaja pru na matu dinglun ai lam hte tsun madi hkat ai lam nga ra ai zawn, dai hpe hkamjan lu ai atsam mung ra nga ga ai; dai hpe ga law hkat ai, jahpoi jahpyak ai maga ndu hkra mung sadi ra nga mali ai.

(bai matut na)

YA ANHTE GARA DE (5)

(Shawa bungli kaw tsap let, mayun mayoi rai Tinggyeng Sut Bunghku Shachyaw ai lam: Corruption:)— myit yu na matu!

Corrupt (v) ngu ai English gaw Latin ga corruptus kaw na sa nhtawm, de a lachyum, ‘mar (jahten ai), bribe (mayun kumhpa jaw ai), destroy (jahten shaza ai)’ ngu ai kaw na sa wa ai lam chye lu nga ai. Dai ni na English ga hta dai hpe, “cause to act dishonesty in return for money or personal gain (OED) – tinggyeng gumhpraw shing nrai akyu ara a matu nding nhpring rai galaw wa shangun ai” ngu gale mai nga ai. Corrupt (v) kaw nna Corruption pru wa nhtawm, dai hpe “dishonest or fraudulent conduct by those in power, typically involving bribery – Ahkaw ahkang, ahnar lu ai ni hku nna, mayun kumhpa zawn re la sha nna nding nman galaw ai lam” ngu chye na mai nga ai.

Ndai lam kadai hpe shading nna anhte myit na? Tinang hkrai tinang shakut, dinghkrai bungli galaw sha nna sut su sahti ai wa hpe kadai hpa tsun shara nnga ai; kaning rai nna me lu yang lu, shi lam hte shi sha rai nga ai. Hpa tsun dinglun na lam nnga ai. Shi a dinghkrai, tinggyen lam shakut ai masha rai nga ai.

Raitim, amyu sha yawng hte seng ai shawa bungli hta tsap, dai bungli mying hte hkawmsa shamu Shamawt re ai ni hpe anhte yu maram mai nga ai. Majan byin magang, salang ni sut hpaga bungli awng dang magang re lam ni byin nga ai kun? Majan laja magang ningbaw ningla ni maigan de dum nta gap, htinghput htingra shagreng, Hpakant de Lungseng htu lawk maden lama rai nga ai kun? Ndai hku lama byin ai rai yang, tsang shara kaba rai nga na mali ai. Manghkang chyinghkraw galu magang, galaw gyam sha mahkrun jaw magang re ai masha, ningbaw ningla, wuhpung wuhpawng ni anhte kaw nga nga ai kun? Amyu sha lam, akyu ara hpe tinggyen akyu ara, dinghkrai sutbunghku hte galai kau hkra wa nrai tim, dinghkrai sut mahkawng shinggyin ai kaw baw bang ai majaw, amyu sha lam hpe, na tu ninglen marawng shaga dat jang she, kajawng pru wa re ai masa hku galaw nga ai kun? Corrpution a lam myit yu ai shaloi, ndai zawn re ga san ni hpe htai yu mai nga mali ai.

Moi 1994 na gaphkat jahkring ai hpang e, ya nnga mat sai Wunpawng myitsu langai mi VOA shiga dep hte san htai ai kaw tsun dinglun shalawm ai hpe dum nga nngai. “Gap hkat jahkring ai hpang Shanglawt magam gun ni Myo Marekaba du wa ai shaloi, wutdek nta grau hkik ai gap, mawdaw grau kaja ai jawn, rai dan nga ma ai” nga ai. Ndai lachyum hte nau nshai ai sha, Shatapru na hpaji chye ai myitsu langai a ga hpe mung naw dum nga nngai. Ya na masa hta, “Sinat lang nna nam rawng rawng jang, gumhpraw lu ai, ngu ai message jaw taw ai zawn rai nga ai”, nga tsun ai. Ndai lam ni teng sha byin sai kun? Dai ni mung kaning rai byin nga kun? Ndai lam ni gaw corruption a sat lawt kumla re kun? htai yu mai nga ai!

Kadai hpe mung shading nna tsun madi ai lam nrai; anhte kaw lama byin nga yang sharai la lu na myit mada ai lam sha rai nga ai. Lama galaw nga ai ni lawm nga ai rai yang mung madu hkum madu chye lu let, shading sharai lu na myit mada nngai( galaw ai mung galaw la ngut nna ram dum ai madang pyi du yang du mat sana kun nchye)!

Anhte nra ai bungli, anhte nan bai galaw nga ga ai kun? Corruption gaw myit masa, kyang lailen, ta tut galaw ai lam, structure, ni yawng kaw kap jung lu ai ana ahkya kaba wa rai nga ai law!

(bai matut na)

YA ANHTE GARA DE(7)

Facebook ntsa kaw tengsha dawdan galaw na masha ni nnga ai; garu jasu ai majaw manghkang grau nre maga de n gun ja wa mai nga ai sat lawat nga ai!

Dai majaw, Amyu sha hte seng ai ahkyak ai mabyin manghkang lam ni hpe fb de nshalun ga; fb hpe ladu lai hkra hpaw malang nna lang ai (over-deprivatize) majaw anhte kaw grau shuk shanut lam ni byin shangun lu nga mali ai.

Nkau mi hpraw san ai myit masin hte tsun shaga ladat tam ai hku jahta nga ai zawn, nkau mi a shingdu e kaga lawnglam ni n gun tai ya nga ai masa ni nga ai; nkau mi myit kahtet let shaga ai, nkau mi tsun jaw ai, matsa mawa ga du hkra lawm nang wa ai— ndai ni yawng gaw nre maga n gun shaja ya lu nga ai!

Dai majaw, kaning re mabyin, manghkang lam raitim, mai kaja mahtai pru na matu gaw lit nga ai ni dum dum hte hte jawm hkrum nna kyu hpyi let jawm mahtai tam sa wa ai mahtang she, mai kaja lam pru na mali ai.

Grau masin shapawt, hkra machyi, myit npyaw shangun ai baw ga si ga hkaw ni hpe la kau ga! Tsi tai ya lu ai ga si ga hkaw ni hpe lang ga! Ngai grai jaw dum nna tsun tim kaga ni a ningmu hta mahtai amyu myu pru wa mai ai ngu ai hpe dum shajang mai ga ai!

Kaning mi nga hkat tim tinang amyu Kachin ngang grin na ra nna tsun ai hkrai rai nga na ga ai! Kaning nga hkat tim hka bra mai ai baw ni mung annhte nrai ga ai!

YA ANHTE GARA DE (8)

Kachin ngu ai Hkali a Li Shambat Kadai?

Myitkyina mare hkran kaw nna Waimaw hkran de, jak hkali nre sha, marai langai e hpang kaw dung let hpun pyen lasham/shambat hte hkang nna rap sa wa nga ai hpun krawk hkali kasha langai hpe myit shingran hta pra pra bang da yu ga!

Kachin ngu ai hpe dai hpun krawk hkali kasha a shara hta tawn nna bai mada yu ga!

Kachin( *mying dang rang na matu nrai sai!) ngu ai mying hku nga hpang wa ai gaw ga shd., Ola Hanson a Kachin Literature (1895) bai The Kachin Hill Tribes Regulation (1895) hpe la nna sawn yang (2018-1895=123) ning na sai. Ndai shani kaw nna British colonial writings, American Sasana ni ka ai laika ni, bai kaga Franscican Catholic hte kaga sasana ni hte kaga maigan likhkrawk ( researchers) ni hte Hpunau Myen ni ka ai laika ni hta, tara upadi, constitution ni hkan du hkra tara shang Kachin amyu ni hku nga sa wa ai gaw latsa ning jan sai lachyum mu lu ai.

Ndai kaw myit dum na lam gaw amyu langai mi a Amyusha Rudi Maka (national identity) gaw madu nan hkam la yin la ai lam (internal perception) hte kaga masha ni e masat masa galaw tsun shamying lang ai lam (external categorization) hpe mahkri jashawn nna gawgap la ai (formation/ process) rai nga ai. Shangai ai shani nan mying hte shangai pru wa ai gaw anhte a labau hta, Ninggawn Chyanun yan Hpunggam Woishun yan hku shang shangai ai Hpanwa Ningsang Chyewa Ningchyang(Kachin God) hta lai kadai nnga nga ai. Tsun mayu ai gaw amyu langai ngu ai gaw aten masa labau maka kata e gawgap sa wa ai (process) rai nga ai. Grau nna Ethnic Identity ngu ai gaw gawgap shachyaw la dingyang re ai process rai nga ai. Kachin ngu ai mying shakap dat ya ai shani kaw nna dai ni du hkra anhte amyu sha ni a hkrun lam gaw ga nhpaw kaw tsun da ai “hpunkrawk hkali” zawn rai nga ai.

Ndai zawn tsun sai hte ahkyak dik ga san gaw, dai Kachin ngu ai hkali hpe nlup mat hkra hkang shap ya ai shambat gaw kara ni rai ta? ngu ai rai nga mali ai. Ndai shambat ni kaw kadai ni lawm a ta?

Myit shachyaw la loi na matu, ga shd.

Colonial prat shawng e (1) Gumchying Gumsa/Gumsa Du magam ni hte Gumrawng Gumtsa *Woi awn magam*(*Dr La Raw a ga) ni (2) Colony prat ten Headman ni; (The Kachin Hill Tribes Regulation (1895) hte maren No (1) na hpung lahkawng gaw Headman hku maren mara rai mat ai hpe mu)

Myen Mung shanglawt lu ai hpang kadai ni gaw Kachin ngu ai hkali nlup kadawng mat hkra hkang shap ya sai kun?

(3) Kachin State Government? (1948 hpang...)

(4) KIO gaw Kachin ngu ai hkali nlup kadawng mat hkra shap shading ya ai shambat kaba langai nrai nga kun?

(5) Nawku Hpung; ga shd.,KBC gaw Jinghpaw Wunpawng (Kachin) ngu ai hpe magra jum nna Amyu sha rudi maka hpe makawp maga ai zawn, tinang amyu mat nmai ai lam hpe tut nawng shagreng sa wa nga ai gaw labau dingyang rai nna, ya kade nna ten mung masa ga si “awmdawm” ngu ai hpe nawku hpung kata jashawn bang ai kaw du hkra rai nga sai. KBC mung ahkyak ai shambat nrai na kun?

Kaga nawku hpung ni a galaw ai lam hpe mung matut myit shalawm ga! Ga shd., manau shawng nau ai gaw Hpunau Kahtawlik ni (1976) rai nga ai.

Or masa lam yan maga hku bai praw di dat ga nga yang

1) Myutsaw mungtsaw myit masa i (2) Hpyen masa i (3) Karai Masa i

Sung sung myit yu na gaw, lahta e ka madun ai ni hta teng sha wa Kachin ngu ai hkali nlup mat hkra hkang shap ya ai shambat majing gaw kara mahtang rai nga kun?

Mahkra hte wa shambat majing tai lu rai yang grau kabu hpa rai nga ai.

Lahta na hta jan nna Kachin public a role gaw gara hku?

Bai kahtap san nga jang, “Kachin” hpe li shap ya ai gaw kadai? Shambat gaw kadai? Lang da ai Shambat gaw hpun ni?, kawa i? or hpri shambat ni, hka hpungla ja wa ai hte gumba kahpap mat lu ai baw shambat i? Hka sung mat jang bungli nbyin mat ai baw i?

Laru ru hta jang gumhtawn hpung yawt hprawng mat na baw “li shap wa” rai kun?

Anhte li shambat ni hpe chye jang, dai shambat ni hpe shagreng ra na ga ai zawn, li shap hpe mung n gun shaja ra na ga ai!

Kadai or kadai ni gaw Kachin ngu ai hkali a shambat hte li shap ni rai ta? Ndai hpe shagreng ra na ga ai nrai ni?

Zau Nan Lagai