AMYU SHA NINGBAW DUWA ZANHTA SIN A ဒီမိုကေရစီေျပာင္းျပန္ NGU AI HPA RAI LU TA?

Duwa Zahta Sin

(Anhte a Mung masa labau mabyin a shingnip shingna loi sha mi mu let shawng lam matu myit nshat shapraw lu na yaw shada nngai)

Ndai laika buk hpe 1958 (first printing), 1989 (second printing) hku dip shapraw nna, Myen mung masa kata kaw nna tinang Wunpawng Amyu sha hte Kachin State a akyu ara matu Ginjaw Asuya Hkringmang Daju U Nu a demockresi a manu hpe n-gawn nsawn galaw nna Kachin State a lam hpe shi myit ra ai hku de le, kajam, wushoi jum ai hpe, njaw ai lam madi madun, dinglun, jahpoi, ninghkap adawt ai laika rai nga ai. Anhte law law wa hti ngut na saga ai. Ahkyak ai lawnglam NKAU mi gaw lawu na lam ni rai nga ai:

1. Myen Hkawhkam ni Galoi N-up sha hkrum ai Kachin Ni

Myen hkawhkaw kade galai lung dung wa tim, Kachin ni hpe galoi n-up yu ga ai lam, Kachin Duwa ni the Myen hkawhkawm ni gaw majan mahpan hkan karum shingtau hkat ai hta jan nna, Kachin ni gaw tinang a shadip jahpang yan awmdawm hte nga ai re hpe Duwa Zanhta Sin hkrak tsun madi adeng dat nu ai.

2. Masu Magaw ai Ginjaw Asuya

Awng San wa e, 1946 November hta Kachin Du Salang ni hpe jaw da ai ga sadi hta lam kaba lahkawng lawm ai (1) shanglawt rau la tim, Kachin ni gaw Shanglawt lu ai hpang self-determination, self-autonomy hte hkrak nga na (2) Kachin–Myen lapran equality, justice nga na (Kachin dakyat, Bamar dakyat) ngu tsun apyaw ai majaw, Kachin ni Myen hte pawng nna shanglawt la na dawdan sai lam tsun madi nu ai. Shanglawt lu ai hpang, Aung San jaw da ai ga sadi hpe U Nu Asuya n-gawn nsawn galaw kau sai hpe, Duwa Zanhta Sin ndai hku madi sai, “U Nu a Hp.S.P.L Asuya gaw Mungdaw ni a lam hpe ahkyak ntawn sai, tang madun yu tim, hpa ahkyak nla ya ai jahtum, Mungdaw na ni gaw Munghpawm hpe tsawra ai ninghkan e, hpa kasu kabrawng n-galaw ai sha zim nga mat ai” ngu nu ai. Shingre kaw pyi, Lawu Myen mung de kasu kabrawng hpung ni rawt marawng nna Myen mung hpe jashuk dat ai aten Kachin ni sadi dung let gasat manga lawm wa sai hpe mung madi madun nu ai.

Ndai kaw, Myen Asuya a ‘Ga Sadi Ndung’ ai lam hpe madun nga ai. Ga sadi tawn da nna, ga sadi ndung jang, Wunpawng a htung gaw shawa sha ra ai; dawq wa ra ai htung (Customary law) rai nga ai. Kaga langai mi gaw dai zawn ga sadi ndung ai majaw, anhte ‘masu sha hkrum ai’; ndai gaw English hku gaw (offend/insult) ngu na rai nga ai. Roi sha hkrum ai lam rai nga ai. N-gawn n-sawn di hkrum ai lachyum rai nga ai.

Duwa Zanhta Sin, Aung San a ga sadi hte shai wa ai hpe madi madun ai gaw, ga sadi ndung ai hka hpyi ai lachyum hte, nanhte anhte Kachin hpe roi sha nga myit dai, ngu asan tsun madi bun ai lam rai nga ai.

3. Vote Nlaw ai Ni Asuya tai ai Ra Lata Poi

Demokresi manu hpe n-gawn nsawn galaw ai hta 1951-52 ra lata poi e sakse madun ai lam Zanhta Sin ka shaleng nu ai. Myen mung Ginjaw de HP.S.P.L vote law dang nna Asuya tai sai. Kachin State kaw mung vote law dang ai ni Mungdaw Asuya hpaw lu na hpe Duwa Zanhta Sin hkrak kam nu ai. Dai nan Demokresi a akri re hpe shi chye nga ai. Shi ning nga ai: “Jum gaw hkawhkam hkawseng the sahti kummi ni mata yang shum ai zawn, yi sun hkauna galaw sha ai wa mata tim shum nga ai. Galanggyi ana kap ai wa mata dat tim, maren sha shum nga ai. Majoi Shingra Bum pungding e lung dung nna mata dat dat, Panglai hkin-gau e tsap nna wa mi mata ta, jum gaw jum sha re; shum ai lam langai sha re; dai the maren, demokresi jet a namchyim gaw pa layang, bumga, matsan lusu yawng a matu langai sha rai nga ai” nga shaleng nu ai. Ndai 1951-52 ra lata poi hta Kachin State party ni kaw na Zanhta Sin lawm ai KNC (7), Kachin member nlawm ai Kachin State Hp.S.P.L (5), Sama Sinwa lawm ai P.Y.K.Hp (4), Zau Rip lawm ai P.Y.R.Hp (3). Lahta na shi kam ai demokresi a akri manu hku KNC gaw Kachin State a Asuya hpaw lu na matu 1952 March hta Rangoon de yu wa sai. U Nu e hkap tsun jaw dat ai gaw, ‘Nanhte KNC ni vote law dang ai gaw rai sai; ngai mung n ningdang nngai; raitim, ngai hku nna gaw Sama Sinwa hpe sha Kachin State ningbaw shatai na hkyen nga nngai; nanhte Sama hpe nsawn nsang hkum di sa, nanhte shada myit hkrum nga mu” ngu vote law ai KNC ni Kachin State Asuya tai na hpe agrip jahkring kau sai. Ndai zawn re nhkan e, Duwa Zanhta Sin the KNC ni gaw Kachin State kaw ataik ahkan party hku nga mat ra ai lam tsun nga ai.Tinang amyu shada lapran noyaw nngawn lam shabyin ya ai ladat mung rai nga ai.

Sama Duwa a Masing: Kachin State a hpang hkrat nga ai sut masa, hpaji masa, hkamja lam ni hpe gaw sharawt na malai, Sama wa gaw, mawdaw galaw shapraw masing, jet nbungli galaw masing, sanghpaw li, wanleng baw galaw masing ni the ja htu sha na masing ni mahtang jahkrat wa sai (*Sama Wa a masing hpe yu yang, mani mayu ai zawn hkamsha nngai). Ndai masing ni hpe U Nu nan pyi ndai zawn bai tsun kau ya sai lam mu ai, “E, dai nan gaw Sama shi shut sai, shi a masing ni hpe jahkring nna mung shawa akyu masing ni galaw na matu ngai tsun jahkring kau na” ngu Zanhta Sin ni hpe bai tsun jahpra nu ai.

Hpang e, HP.S.P.L lahkawng brang re ten na Kachin State Council hta mung, vote n law ai U Nu lawm ai (Nu-Tin) party na Duwa Zau Rip hpe mahtang Mungdaw ningbaw san dat nu ai. Duwa Zau Rip yan Sama Sinwa Naw yan gaw Aung San yan U Nu hte ni kahtep ai hku hkuhkau wa masai hpe mung sakse mu lu nga ai.

4. Kachin State hpe shamat kau mayu ai U Nu

1957 March 7 na U Nu a Mungga hta Mungdaw ni hpe jahten kau mayu ai lam adan aleng tsun shapraw ai hpe Duwa Zanhta Sin ‘Mungdaw ni hpe jahten mayu ai U Nu’ ngu ka madun da nga ai. “Nanhte Kachin State, Kayah State ni masat ya ai shaloi, grai kam galaw ya nna nre hpe dum u” ngu U Nu tsun sai. Kachin State a ja gumhpraw lam ni hpe shingdu tawn kau ai lam ni hpe madi tsun nu ai.

Ndai kaw, Panglong Ga Shaka hta tsam mari myit hkrum ka shalawm, 1947 Constitution hta ja ji dara kanyet nna 1948 January 10 ya shani Kachin State shangai pru wa sai raitim, 1948–1957 du hkra gaw, Kachin State Council rung majing hpe Rangoon e she tawn da ai; hkawmsa jarik, dum nta shap rawng jarik jaga maq ai. 1958 ning hta she, Myitkyina de dai rung hpe htawt la sai. Ndai zawn Kachin State rung hpe Kachin State kaw tawn da ging nga ninglen, Rangoon e mahtang tawn da shangun wa ai lam ni gaw ntara ai lam re hpe Zanhta Sin azin ayang madi deng dat nu ai.

5. Hpimaw, Kangfang, Gawlam manghkang hta,

Kachin State mung shawa maga tsap let, ja ja ni ninghkap nu ai. Ndai lam hpe Kachin ni sha nrai; Myen mung na ni mung myit nhkrum ai hpe sakse mu ai. 1956 Decmeber 11 shani Miwa ningbaw Chou En-lai, Rangoon de dai jahpawt du nna, Hkringmang Daju U Ba Swe the gahti galai Mungga jaw, hkuhkau lam shangang hkat nga ai kaw, Yangong Kachin jawngma ni gaw, “We do not want peaceful co-existence by ceding our country to China” ngu ai laika lang let tsap dingren dan masai. Dai ten na Myen mung English shilaika, The Nations kaw mung, Miwa ni ndai lamu ga masum hpe hpyi ai gaw, ‘blackmail’ (‘jahkrit shama, shagyeng ai lam’) the ‘insult’ (roi ai lam) re ngu ka bang masai.

Ndai mabyin kaw na anhte bai sharin la na lam kaba lahkawng gaw, (1) Duwa Zanhta Sin a tinang amyu sha ni ntsa kangka sadi dung nna, mung shawa maga ngang ngang tsap ai lam kasi kamang rai nga ai; njaw ai mu tim tinang a kanwang akyu hpe yu nna n gup pat, yau lawm, zim rai nga ai kaw Duwa Zanhta Sin NLAWM ai.

(2) kaga langai mi gaw, kade ninghkap tim ahkaw ahkang jum manat tawn ai Mungdan Asuya ngu ai wa gaw, shi galaw mayu ai lam n byin byin hkra galaw lu nga ai. Ndai lam gaw dai ni mung grai sadi maja ra ai lam nan rai nga mali ai. Nre hpe re, n jaw ai hpe jaw ai, jaw ai hpe n jaw ai, re hpe n re ai, tsun shagrin lu ai power shi kaw rawng nga lu ai. Ndai masa gaw dai ni mung anhte a ginra na masing kaba (e.g., Malizup Madim, Letpadawngtaung masing etc.,) ni a maka sat lawat mung hkrit tsang hpa rai nga ai. Asuya wa n-gup hpaw jang, ‘byin wa ai’, ‘n byin wa ai’ lahkawng sha nga ai. Anhte a lam hpe mung dai maka sat lawat kata kaw sha bang na re majaw, anhte hkyen lajang galaw sa wa ai lam gaw, dam lada, sung lagra, ningsam kaba, mahkri hkrawn ra nga mali ai, ngu myit dum nngai.

***DAI NI NA KACHIN PARTY HTE WUNPAWNG MYUSHA NI KAW 

ZANHTA SIN KADE NAW PAW PRU NA GA AI KUN?

*** Shing nrai, npaw pru ra sai kun?****

@@@@ nrau la let

Zau Nan Lagai